ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

Αρχαιος οικισμος της Θερμης

Στην περιοχή της Θέρμης, 12 χλμ βόρεια της Μυτιλήνης, από ανασκαφές που πραγματοποίησε ο Αμερικανός αρχαιολόγος Μις Λαμ (1930-1932), έφεραν στο φως ίχνη των πέντε διαδοχικών αρχαίων οικισμών, που χρονολογούνται οι δύο πρώτες σε 3,200-3,000 π.Χ., η τρίτη μέσα σε 3,000- 2.800 π.Χ. και οι υπόλοιπες δύο σε 2,800-2,400 π.Χ.. Λέγεται ότι ο οικισμός εγκαταλείφθηκε μετά από μια πυρκαγιά το 1200 π.Χ.. Στη γύρω περιοχή,υπαρχουν τα ερείπια του ναού της Αρτέμιδος, βρέθηκαν καθώς και πολλά σημαντικά αντικείμενα, που σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυτιλήνης. Τα ευρήματα δείχνουν, ότι ο οικισμός είχε ένα σημαντικό πολιτισμό παρόμοιο με τον Τρωικό, Μινωικο και Μυκηναϊκο.

 

Ιερο του Απολλωνα στην Κλοπεδη

Το Ιερό της Κλοπεδή βρίσκεται βόρεια – δυτικά της Αγίας Παρασκευής και είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της αρχαϊκής αρχιτεκτονικής της Λέσβου. Ο ναός είναι, κατά πάσα πιθανότητα, αφιερωμένο στον Απόλλωνα Ναπαίο και χτίστηκε αρχικά τον 8ο αιώνα π.Χ., ενώ πήρε την τελική εμφάνισή του κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ.. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν τα ερείπια δύο αρχαϊκών ναών. Ο ένας από αυτούς, είχε υψηλές στήλες και ιδιόμορφα αιολικά κιονόκρανα που εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυτιλήνης. Αυτή η απλή αρχιτεκτονική είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό της αρχαϊκής τέχνης όχι μόνο στη Λέσβο, αλλά και σε πολλές παραθαλάσσιες πόλεις της Μικράς Ασίας.

 

 

Αρχαιολογικος Χωρος Μεσων (Ιερο Αφροδιτης)

Στα «Μέσα», όπου και ο ομώνυμος οικισμός, 9 χλμ. νοτιοανατολικά της Αγίας Παρασκευής και μόλις 800 μ. από την Εθνική οδό προς Μυτιλήνη, έχουν αποκαλυφθεί τα ερείπια του μεγάλου και σημαντικού για τη Λέσβου ιερού, όπου έδρευε το «Κοινό των Λεσβιακών πόλεων» του 4ου π. Χ. αιώνα, αφιερωμένο στη λεσβιακή τριάδα Δία, Ήρα και Διόνυσο, μολονότι η θεωρία ότι ήταν αφιερωμένο στην Αφροδίτη βρίσκει πολλούς υποστηρικτές. Το όνομα του ιερού προέρχεται από το αρχαίο όνομα «το Μέσσον», που δηλώνει το μέσον του νησιού. Η καίρια του θέση, χωρίς άλλο, έκανε να γίνει το ιερό κέντρο παλλεσβιακής λατρείας και επαφής. Εκεί γίνονταν κάθε χρόνο εορτές κοινές των Λεσβίων, στις οποίες λατρεύονταν οι θεοί της τριάδας και μάλιστα η «Αιολήια θεός πάντων γενέθλα», που ήταν η κατεξοχήν προστάτρια των αιολικών γενών. Προς τιμήν της γίνονταν και τα καλλιστεία, όπου κρίνονταν για την ομορφιά τους οι «Λεσβίδες ελκεσίπεπλοι», ενώ γύρω ηχούσαν θεσπέσια οι ιερές ιαχές των γυναικών.
Η λατρεία εκεί είχε παλλεσβιακό χαρακτήρα ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια. Οι φιλολογικές μαρτυρίες (Αλκαίος, Σαπφώ) αναφέρονται σε “τέμενος μέγα ξύνον” και από επιγραφικές μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι το ιερό αποτελούσε έδρα του κοινού των λεσβιακών πόλεων.
Στον πυρήνα του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται ο ιωνικός ψευδοδίπτερος ναός του 4ου αι. π.Χ., διαστάσεων 45 Χ 26 μ., μοναδικό μνημείο αυτού του τύπου στον ελλαδικό χώρο.

 

Αρχαια Πυρρα

Η αρχαία Πύρρα, μία από τις έξι αρχαίες πόλεις της Λέσβου, καταλαμβάνει το χώρο της σημερινής Αχλαδερής. Η πόλη ήταν χτισμένη επάνω στο φύσει οχυρό ύψωμα νοτίως της εκβολής του Βούβαρη. Το τείχος έζωνε περιμετρικά το χείλος του βράχου, είχε τρεις πύλες, το αρχαίο λιμάνι με τους νεώσοικους βρισκόταν στην εκβολή του ποταμού και στη νότια πλαγιά, κάτω από το βράχο, ήταν κτισμένο το Προάστιο. Οι λιμενικές εγκαταστάσεις στη ΝΔ γωνία θεωρούνται μεταγενέστερες, μετά την υποτιθέμενη καταστροφή της τειχισμένης πόλης (ακρόπολης) από σεισμό, πιθανόν το 2ο π.Χ. αι., και της «επιβίωσης» του Προαστίου.
Ένα αψιδωτό κτήριο στη ΝΔ γωνία της πόλης θεωρείται ιερό των Γεωμετρικών Χρόνων που συνεχίζεται η ύπαρξή του στα Αρχαϊκά Χρόνια (Böhlau). Η νεκρόπολη εντοπίστηκε στη ΒΑ πλαγιά του Γενιάτη Λόφου (κτήρια Αχλαδερής). Τα όστρακα των αγγείων και οι τάφοι (ένας πρωτογεωμετρικός) δείχνουν την ύπαρξη της πόλης από τα πρωτογεωμετρικά χρόνια. Όμως θεωρείται βέβαιο ότι προϋπήρξε στρώμα της Ύστερης Χαλκοκρατίας

Το Αρχαίο Θέατρο Μυτιλήνης

Το ελληνιστικό θέατρο (2ος αι. π.Χ.) αποτελεί το επιφανέστερο δημόσιο μνημείο της αρχαίας πόλης της Μυτιλήνης. Κατασκευάστηκε στο ψηλότερο σημείο της πόλης, δίπλα στα μεσόγεια τείχη, σε έναν εξαιρετικό χώρο, που πιστεύεται ότι στην αρχαιότητα ήταν άλσος. Ήταν ορατό και από εκείνους που προσέγγιζαν την πόλη από τη θάλασσα, μέσω των δύο λιμανιών της.

Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα θέατρα του αρχαίου κόσμου, καθώς σύμφωνα με τον Πλούταρχο στο Βίο του Πομπήιου, αποτέλεσε το πρότυπο, πάνω στο οποίο βασίστηκε η κατασκευή των μόνιμων – λίθινων θεάτρων της Ιταλίας. Ο Πομπήιος, έχοντας στενή σχέση με τον Λέσβιο ιστορικό και λόγιο Θεοφάνη, απελευθέρωσε τη Μυτιλήνη το 62 π.Χ. και κατήργησε τις ισχύουσες δυσμενείς οικονομικές κυρώσεις. Η πόλη γιόρτασε το θρίαμβο του Ρωμαίου αυτοκράτορα στο θέατρο. Ο Πομπήιος το θαύμασε και έδωσε την εντολή στους αρχιτέκτονές του να το σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν στη Ρώμη ένα αντίγραφό του, μεγαλύτερο όμως και λαμπρότερο.

Αρχιτεκτονικά διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά των αρχαίων ελληνικών θεάτρων, όπως το κοίλο για τους θεατές, την κυκλική ορχήστρα για το χορό και τη λατρεία του Διονύσου, τις παρόδους, το προσκήνιο και ένα πολυτελές διώροφο σκηνικό οικοδόμημα, του οποίου ο κάτω όροφος ήταν δωρικού και ο άνω όροφος ιωνικού ρυθμού. Ήταν εξολοκλήρου μαρμάρινο. Η χωρητικότητα του πεταλόσχημου κοίλου υπολογίζεται περίπου σε 18.000 θεατές και έχει μέγιστη διάμετρο 124,60 μ., ενώ η ορχήστρα 25,12 μ. Στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. αφαιρέθηκαν τα μπροστινά εδώλια και κατασκευάστηκε ένας ψηλός αναλημματικός τοίχος περιμετρικά της ορχήστρας για να προστατευτούν οι θεατές των χαμηλότερων θέσεων από τα βίαια δρώμενα, καθώς πλέον το θέατρο λειτουργούσε ως αρένα.

Επίσης, από το θέατρο πιστεύεται ότι προέρχεται ο μαρμάρινος θρόνος με την εγχάρακτη επιγραφή του τέλους του 1ου αι. π.Χ.: ΠΟΤΑΜΩΝΟΣ ΤΟΥ ΛΕΣΒΩΝΑΚΤΟΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑ, ο οποίος σήμερα εκτίθεται στο υποστατικό του Παλαιού Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης.

 

Το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο Μόριας

Είναι έργο πιθανώς του τέλους του 2ου ή των αρχών του 3ου μ.Χ. αιώνα. Έχει έντονα κλασικιστικά στοιχεία, γι’ αυτό και θεωρήθηκε “αδριάνειο”. Κατασκευάσθηκε για τη μεταφορά νερού από τις άφθονες πηγές του όρους Ολύμπου μέχρι την αρχαία πόλη της Μυτιλήνης, σε διαδρομή περίπου 26 χλμ. Υπολογίζεται ότι η ποσότητα νερού που προμήθευε την πόλη ήταν 127.000 κυβικά μέτρα την ημέρα.Ο τεχνικός του έργου ήταν πραγματικά μεγαλοφυής, αφού έλυσε το πρόβλημα της συνεχούς ροής του νερού, που περνούσε από ανομοιογενή εδάφη, με διαφορετική στάθμη, γεφυρώνοντας τις κοιλάδες με τοξοστοιχίες, πάνω από τις οποίες περνούσαν οι αγωγοί του νερού. Τμήματα υδατογεφυρών και αγωγών διατηρούνται ορατά σε πολλά σημεία, κατά μήκος της διαδρομής του.

Εντυπωσιακή είναι η υδατογέφυρα (τοξοστοιχία) που σώζεται στη θέση Μόρια, σε μήκος 170 μ., με 17 τόξα. Κάθε άνοιγμα υποδιαιρείται σε 3 επάλληλα τόξα που στηρίζονται σε πεσσούς. Κάθε πεσσός έχει επίκρανο, με κυμάτιο και άβακα. Στην τοιχοποιία χρησιμοποιήθηκε το “έμπλεκτον” σύστημα. Οι πεσσοί και οι θολίτες των τόξων είναι από ντόπιο μάρμαρο.

Μικρότερες υδατογέφυρες σώζονται στις θέσεις Πασπαλά και Καμαρούδια